شبهه : آیا در قرآن هم می‌توان شک کرد؟

شبهه : آیا در قرآن هم می‌توان شک کرد؟

چرا برای هر چیزی می توان سند قرار داد به غیر از قرآن؟ چرا هر کلامی را باید مستند به یک چیزی کرد به غیر از قرآن؟ چرا در هر سخنی می توان تشکیک نمود، به غیر از قرآن؟

مجهول همیشه بر اساس اصل یا اصول ثابت طرح می گردد و سۆال نیز بر اساس معلومات مطرح می شود، لذا اگر هیچ معلوم لازمی در یک معادله وجود نداشته باشد، هیچ مجهولی نیز معلوم نخواهد شد و یا اگر صورت مسئله خودش غلط باشد، بدیهی است که هیچ پاسخ صحیحی برای آن به دست نخواهد آمد.

این نکته ی مهم برای آن بیان شد که همیشه در طرح سوال (چه در خصوص دین و چه سایر مسائل)، اول باید دقت نماییم که آیا معلوم‌ها و یا صورت مسئله صحیح است؟ و بعد چون و چرا کنیم.

الف – در یک پاسخ کوتاه می توان بیان داشت که حتی در وجود حق تعالی نیز می شود تشکیک کرد و سۆال نمود، چه رسد به کلام او که قرآن کریم است. پس صورت سۆال مبنی بر این که «چرا نمی شود» غلط است و پاسخش این است که اتفاقاً نه تنها می شود تشکیک کرد، طرح سۆال نمود و سند خواست، بلکه سراسر قرآن دستور به تأمل، تدبر، تعقل و تفکر می دهد.

ب – اما یک موقع سۆال می شود که حالا آن دلیل یا سند چیست و کدام است؟ آن وقت باید توجه داشت که سۆال راجع به چه موضوعی مطرح شده است؟ مثلاً:

ب/1: گاه سۆال می شود که از کجا معلوم که قرآن کریم وحی و کلام الله است؟ خُب پاسخ های مبسوطی دارد. از جمله آن که بیان می شود:

ابتدا باید توحید و نبوت به اثبات برسد تا فعل آنها که وحی و رسالت است، مورد بحث قرار گرفته و به اثبات برسد – بدیهی است که وقتی نبوت و رسالت به اثبات رسید، کلامی که به عنوان وحی ابلاغ می نماید نیز به اثبات می رسد که وحی است. لذا خداوند متعال ابتدا با بینه‌ها، دلایل عقلی و معجزات مادی و معنوی، رسالت شخص را به اثبات می رساند و بعد دستور به ایمان و اطاعت از او را می دهد:

«لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ  ...» (الحدید، 25)

ترجمه: به یقین ما فرستادگان خود را با دلایلى روشن (از منطق و معجزه) فرستادیم و با آنها كتاب (آسمانى) و وسیله سنجش (معانى و شناسایى حق از باطل و وزن اشیاء خارجى) فرو فرستادیم تا مردم (در زندگى دنیا) به قسط و عدل برخیزند ... .

حتی در وجود حق تعالی نیز می شود تشکیک کرد و سۆال نمود، چه رسد به کلام او که قرآن کریم است. پس صورت سۆال مبنی بر این که «چرا نمی شود» غلط است و پاسخش این است که اتفاقاً نه تنها می شود تشکیک کرد، طرح سوال نمود و سند خواست، بلکه سراسر قرآن دستور به تأمل، تدبر، تعقل و تفکر می دهد

«فَإِن كَذَّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَ رُسُلٌ مِّن قَبْلِكَ جَآۆُوا بِالْبَیِّنَاتِ وَالزُّبُرِ وَالْكِتَابِ الْمُنِیرِ» (آل عمران، 184)

ترجمه: پس اگر تو را تكذیب كردند همانا فرستادگانى هم كه پیش از تو با دلایل روشن و نوشته‏ هاى (حكمت و اندرز) و كتاب روشن و روشنگر (دین و شریعت) آمده بودند تكذیب شدند.

پس حتی خداوند متعال برای اثبات نبوت انبیایش دلیل، بینه، سند و معجزه آورد، چرا که طبیعی است مردم و مخاطبین تشکیک کنند و دلیل و سند بخواهند.

ب/2: ممکن است سۆال شود که از کجا معلوم این قرآن موجود همان کلام وحی است؟

این نیز پاسخ های مبسوطی دارد که از جمله آنها همان «تحدی» است که خداوند متعال به آن احتجاج کرده است و می فرماید: اگر سخن بشر باشد، اولاً در آن اختلاف دیده می شود و ثانیاً بشری که می تواند یک کتاب وحی را به این زیبایی تحریف کند، لابد میتواند سوره ای مثل آن را بیاورد؛ و البته شاهدیم که به رغم وجود مکاتب بشری فراوان، هنوز هیچ شخص یا گروهی نتوانستند کتاب یا مانیفستی از تعریف صحیح جهان هستی و نیز قوانین منطبق با آن ارائه دهند که توسط خودشان رد نشده باشد.

ب/3: یک موقع سوال می شود که چرا برای مباحث مطروحه دلیل آورده نشده است؟

پاسخ داده می شود که این سوال نیز غلط و ناروا است، چرا که اصول و فروعش مستدل می باشند و با گواهی و سند عقل، حکمت و علم جامع به اثبات می رسند. حال گاه اصل یا فرعی مستقیم مورد بحث و استدلال قرار می گیرد و گاه فروعی با استناد به اصول تثبیت می گردد.

به عنوان مثال اجمالی: از یک سو به وحدانیت خداوند متعال استدلال عقلی می شود – از سوی دیگر به بازیچه نبودن خلقت از سوی خالق علیم و حکیم استدلال می شود – از سوی دیگر با توجه به این دو موضوع، مقوله معاد مورد بحث و اثبات قرار می گیرد و حرکت به سوی معاد نیز مستلزم هدایت تکوینی و تشریعی و بالتبع ضرورت نبوت و رسالت و وحی استدلال می گردد و همین استدلال ها که در اصول اعتقادی مطرح است و به حکم «عقل» شناخته و تثبیت می شوند، خود اثبات کننده احکام هستند.

لذا نتیجه گیری می شود که «الهی جز من نیست – پس غیر از من را نپرستید – پس شرک نورزید – پس تسلیم (مسلمان باشید) – پس اطاعت از رسول کنید که اطاعت من است – در نتیجه حلال و حرام تبیین شده در احکام را رعایت کنید.

ممکن است سوال شود که از کجا معلوم این قرآن موجود همان کلام وحی است؟ این نیز پاسخ های مبسوطی دارد که از جمله آنها همان «تحدی» است که خداوند متعال به آن احتجاج کرده است و می فرماید: اگر سخن بشر باشد، اولاً در آن اختلاف دیده می شود و ثانیاً بشری که می تواند یک کتاب وحی را به این زیبایی تحریف کند، لابد می تواند سوره ای مثل آن را بیاورد؛ و البته شاهدیم که به رغم وجود مکاتب بشری فراوان، هنوز هیچ شخص یا گروهی نتوانستند کتاب یا مانیفستی از تعریف صحیح جهان هستی و نیز قوانین منطبق با آن ارائه دهند که توسط خودشان رد نشده باشد.

ملاحظه:

یک موقع شما کتابی می‌ خوانید و در آن نقل قولی شده است، مثلاً یک حدیث. بدیهی است که در پاورقی جویای سند آن می‌ شوید. در سند نوشته است: بحارالانوار یا اصول کافی یا ... – سپس در آن منابع جویای سند می شوید – در نقل حدیث سند آورده شده که به نقل از فلانی و فلانی و فلانی ... این حدیث از رسول الله صلوات الله علیه و آله می باشد؛ لذا با علم حدیث و علم رجال و ... جویای سندیت و دلایل لازم برای صحت قول فلانی و فلانی می شوید، تا آن که برای شما مسجل می گردد که این حدیث از ایشان است. تازه پس از همه این مراحل می فرماید اگر حدیثی از من به شما نقل شد و با عقل و قرآن نخواند، به سینه دیوار بزنید و نپذیرید. حال اگر مسجل شد و از ایشان سند بخواهید، لابد این نیست که بگویید: سند این سخن شما کجاست؟ چرا که می فرماید: خودم که بیان نمودم سند هستم. بلکه می پرسید: دلیل این بیان شما چیست؟ آن وقت عقل، حکمت و وحی به عنوان دلیل اقامه می شود.

این منابع در اختیار همگان وجود دارد. مگر آن که کسی نخواهد تحقیق کند و یا نخواهد تفکر و تعمل و تعقل نماید. در این حالت گفته می شود: «گر گدا کاهل بود، تقصیر صاحبخانه چیست؟».

بازنشر: کانون قرآن و عترت

منبع: سایت ایکس شبهه